नागपंचमी.. समज, गैरसमज आणि तथ्य!
नागपंचमी हा सण लहानपणी एखाद्या उत्सवा सारखा वाटायचा. आठ-दहा दिवस आधीच त्यासाठीची खरेदी व्हायची. अगदी हेअर बॅंड पासून कानातल्या-गळयातल्या पर्यन्त सगळं हौसेने घेतलं आणि घातलं जायचं, हो तेव्हा 'कानातलं-गळ्यातलं' असच म्हणायचे सगळे, फॅशन ज्युलरी वगैरे टर्म्स आत्ता-आत्ताच्या आहेत! आदल्या दिवशी रात्री सार्‍या बायका-मुलींचा मेंदीचा कार्यक्रम रंगायचा.. त्यात मग तुझी चांगली की माझी वगैरे स्पर्धाही असायची. सकाळी उठून आवर्जून कोणाची मेंदी किती रंगलीये पाहणं याची उत्सुकता तर खूपच.. खूप मजा वाटायची या सगळ्याची तेव्हा. घरोघरी नाग देवतेची पुजा व्हायची. माझी आई कागदावर नागाचं चित्र काढून त्याची पुजा करायची.. ज्वारीच्या लाहयांना त्यादिवशी खूप महत्व असायचं. पावसाळ्याच्या दिवसात पचनशक्ती मंदावलेली असते त्यामुळे, पचायला हलक्य असलेल्या या लाहया पौष्टिक आणि पोशक दोन्ही ठरतात. नागपंचमीचं आणखी एक आकर्षण म्हणजे, संध्याकाळी रंगणार्‍या भुलया.. यात सगळ्या बायका-मुली गोल फेर धरून गाणी म्हणतात. मराठवाड्यात याला भुलई खेळणे म्हणतात, इतर ठिकाणी भोंडला असा शब्द आहे.. संकल्पना मात्र तीच! केलेली सगळी खरेदी सगळ्याजणी यावेळी मिरवून घ्यायच्या. एकूण या सगळ्या प्रकाराची तेव्हा खूप हौस वाटायची. मग जसे जसे मोठे होत गेलो, तसतसं हे सारं मागे पडत गेलं.
पुढे मग नागपंचमी साजरी करण्या मागचे इतर अस्पेक्ट्स जास्त खुणाऊ लागले.
तर अशा या नागांच्या पुजनामागे एक अतिशय सुंदर मनोवैज्ञानिक तत्वही आहे. नाग/सर्प हे वेदांमध्ये मानवी ‘ego’ चं प्रतिक मानले गेले आहेत. इगो म्हणजे अहंकार! इगो ही गोष्ट मुळात वाईट नाही. स्व च्या प्रत्ययासाठी तो आवश्यकही आहे. पण uncontrolled ego मात्र वाईट असतो, प्रसंगी तो प्राणघातकही ठरतो. या इगो ला अंकित करणं म्हणजेचं आत्मभान प्राप्त करणं.. आणि हे साध्य करण्यासाठी ‘Humility’ चं आचरण (म्हणजेचं विनम्रता, आपण इतरांपेक्षा श्रेष्ठ नाही याची सततची जाणीव) हा एकमेव प्रभावी उपाय आहे. शिवाच्या गळ्यातला वासुकी, विष्णूची शय्या झालेला अधोमुखी शेषनाग ही या अंकित केलेल्या इगो चीच प्रतिकं आहेत. देवांनी त्यांच्या अहंकाराला अंकित करुन तो नंतर दागिन्या सारखा मिरवला असा त्याचा अर्थ.. आणि नागपंचमीला नागांची पुजा करणं म्हणजे इगो अंकित करण्याचा प्रयत्न करणं हेचं त्या पुजेचं साध्य असायला हवं.
आता कोणी म्हणेल, हा चांगला इगो आणि वाईट इगो ओळखावा कसा? तर सोप्पय.. स्वत:विषयी सकारात्मक विचार करणं म्हणजे चांगला इगो आणि केवळ स्वत:विषयीचं तो करणं, इतरांना सदैव कमी लेखणं हा वाईट इगो! चांगला इगो हा दागिना ठरतो तर वाईट इगो आत्मघातकी!
सापांचा असा इगो सदृश संदर्भ ख्रिश्चनांच्या ओल्ड टेस्टामेंट मधल्या ॲडम आणि ईव्हच्या सफरचंदाच्या गोष्टीतही येतो.
बहुतांश वेळेला साप त्याला डिवचल्या शिवाय कोणालाही चावत नाही. आणि जर कोणी कारण नसताना त्याच्या वाटेला गेलं तर सोडतही नाही.. आणि म्हणूनच त्याला इगो चं प्रतीक मानलं गेलंय.. जोवर तुमचा इगो स्वच्छ सरळ असतो तोवर तो तुमच्यासाठी खूप चांगला ठरतो, पण जरा त्याची वाट वाकडी झाली कि तुम्ही संपलात म्हणून समजा!
Hey friends, sheshnaga
is my name
The king of snakes
as they claim
I hv thousand heads,
all so same
Long long ago I used to be
lord Vishnu’s bed
Then on I became an umbrella
To save little krishna,
from the rain
Vasuki became a rope and
churned the ocean
Now tell me friends, without me
was samudra manthana possible?
I love eating rats
They are like delicious snacks
Thus I help the farmers and
Protect their crops
Don’t get afraid oh my dear friends
All the serpents are not the same
Few are poisonous, rest are safe
But be aware about
the poisonous ones,
all poisons are not deadly
but some can be dangerous
If u see a snake in your yards
Call a snake friend and just relax
Killing a snake is not so good
Should we hurt a friend who’s so helpful?
- संजीवनी
टिप्पण्या